بررسي شاخص‌هاي مهم آب و هواشناسي كشور نشان مي‌دهد، ميانگين بارش كل كشور در سه ماهه تابستان نسبت به تابستان سال گذشته 56 درصد و نسبت به ميانگين بارش بلندمدت تابستان 22 درصد كاهش داشته است.
به گزارش پایگاه خبری بهره ورنیوز به نقل از اعتماد، طی سال آبی 1402-1401 (ابتدای مهرماه سال 1401 تا آخر شهریورماه سال 1402) نیز میزان بارش دریافتی نسبت به سال آبی گذشته 4 درصد افزایش و نسبت به میانگین بلندمدت 14 درصد كاهش داشته است.
بررسی وضعیت بارش در استان‌های مختلف كشور نیز حاكی از آن است كه میزان بارش در فصل تابستان جز 4 استان لرستان، اردبیل، بوشهر و خراسان شمالی در سایر استان‌ها نسبت به میانگین بلندمدت كاهش داشته است.
گزارش مركز پژوهش‌های مجلس با این مقدمه اضافه می‌كند كه میانگین دمای كشور در فصل تابستان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 1.1 درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است؛ از این رو با توجه به شاخص‌های مهم آب و هواشناسی در سه‌ماهه تابستان، در مناطق وسیعی از استان‌های واقع در فلات مركزی و جنوب كشور خشكسالی شدید و بسیار شدید حاكم بوده است.
جنوب خراسان رضوی، بخش‌هایی از خراسان جنوبی، قسمت اعظم استان‌های سیستان و بلوچستان، كرمان، فارس و یزد خشكسالی بسیار شدید و بخش‌هایی از استان سمنان، قم، اصفهان، جنوب خوزستان و بوشهر خشكسالی شدید را تجربه كرده‌اند.
شاخص‌های خشكسالی
بررسی شاخص‌های خشكسالی نشان می‌دهد كه در این مدت، تنها در بخش‌هایی از استان‌های گیلان، اردبیل، خراسان شمالی و خوزستان شرایط ترسالی حاكم بوده است. در خصوص حوضه‌های آبریز فرامرزی و مشترك در سه ماهه تابستان اغلب مناطق واقع در شرق و غرب كشور، بدون بارش و در برخی مناطق نیز بارشی كمتر از 5 میلی‌متر داشته‌اند.
تنها در شهریورماه، بخشی از مناطق مركزی و شمال شرقی افغانستان بارش‌هایی رخ داده كه اغلب كمتر از 10 میلی‌متر بوده است . در دوره 12 ماهه منتهی به شهریورماه سال 1402، در اغلب كشورهای منطقه، خشكسالی خیلی شدید تا متوسط حاكم بوده است، به نحوی كه شرق تركیه، غرب افغانستان و اغلب مناطق ایران از این خشكسالی متاثر بوده‌اند.
در سه ماهه فصل تابستان اغلب مناطق خاورمیانه، شرق دریای خزر و آسیای میانه در معرض خشكسالی كم تا خیلی شدید قرار داشته‌اند. به نحوی كه در كشور عراق (خشكسالی متوسط تا شدید)، اغلب مناطق نیمه غربی افغانستان (خشكسالی شدید تا خیلی شدید)، نیمه شرقی افغانستان (خشكسالی خفیف تا نرمال)، نیمه شرقی ایران (خشكسالی شدید تا خیلی شدید) و نیمه غربی ایران (خشكسالی خفیف تا متوسط) حاكم بوده است. در همین زمان از كشورهای همسایه تنها كشور تركیه در شرایط ترسالی قرار داشته است.
آثار اقدامات طالبان بر استان‌های شمال شرقی ایران
وقوع خشكسالی در كشورهای همسایه شرقی ازجمله افغانستان در كنار برخی اقدامات سازه‌های این كشور روی رودخانه هیرمند، موجب كاهش چشمگیر آورد این رودخانه شده و با توجه به وابستگی منابع آب استان‌های شرقی به ویژه سیستان و بلوچستان به آب ورودی از رودخانه هیرمند، تامین آب این مناطق با چالش‌های جدی مواجه شده است. علاوه بر مشكلات مربوط به آب شرب، عدم تامین حقابه‌های زیست محیطی، باعث ایجاد كانون‌های گردوغبار در این مناطق شده و در كنار كمبود جدی آب شرب، زندگی مردم را با چالش‌های بسیاری مواجه كرده است.
همچنین كاهش میزان بارش و حاكم بودن شرایط خشكسالی در كشورهای همسایه غربی (عراق) نیز موجب كم شدن ورودی تالاب‌ها و همچنین وضعیت نامطلوب اروندرود شده و با ایجاد كانون‌های گردوغبار و نفوذ به داخل كشور، استان‌های واقع در مناطق غربی و در برخی موارد بخش‌های گسترده‌ای از كشور درگیر این معضل می‌شود.
وضعیت بحرانی سدهای ایران
در خصوص وضعیت سدهای كشور، بیشترین درصد اختلاف ذخیره با سال گذشته تا آخر شهریورماه مربوط به سد زاینده‌رود در استان اصفهان است كه با 441 میلیون مترمكعب ذخیره، 154 درصد بیشتر از سال قبل ذخیره آب دارد. با وجود اختلاف فراوان با سال گذشته تنها 36 درصد از حجم مخزن این سد تا آخر شهریورماه پر بوده است.
در استان سیستان و بلوچستان، چاه نیمه‌ها با 4 درصد میزان پرشدگی، نسبت به مدت مشابه سال گذشته 68 درصد كاهش داشته و در شرایط بحرانی قرار دارند. ذخایر سدهای استان‌های فارس، كرمانشاه، هرمزگان و خراسان رضوی نیز افت محسوس داشته كه این موضوع باعث كاهش سهم منابع آب سطحی در تامین مصارف داشته و اغلب دچار تنش آبی به خصوص آب شرب بوده‌اند. سدهای واقع در استان گلستان و داراب (شهرستان واقع در استان فارس) عملا خالی بوده و ذخیره آنها صفر است. همچنین وضعیت سدهای دوستی و طرق در استان خراسان رضوی با حدود 8 درصد پرشدگی بحرانی ارزیابی می‌شود.
شرایط دشوار تامین آب شرب
بررسی آمار مربوط به بخش آب و هواشناسی حاكی از آن است كه میزان بارش در فصل تابستان نسبت به میانگین بلندمدت دوره مشابه، ۲۲ درصد كاهش داشته است این موضوع به همراه افزایش 1.1 درجه سانتی‌گرادی میانگین دمای هوای كشور، در مجموع منجر به وقوع شرایط دشوار به ویژه از منظر تامین آب شرب در كشور شد.
همچنین شاخص‌های مهم هواشناسی در 12 ماهه منتهی به شهریورماه سال 1402 (سال آبی 1402-1401) بیانگر افزایش 4 درصدی بارش نسبت به سال آبی قبل است، اما نسبت به میانگین بلندمدت كشور همچنان با كاهش بارش و خشكسالی مواجه بوده است. این امر حاكی از آن است كه در مقایسه با میانگین بلندمدت، وضعیت كماكان مطلوب نبوده و چالش‌های اساسی مدیریت منابع آب كشور به قوت خود باقی خواهد ماند و لزوم تجدیدنظر در برخی سیاستگذاری‌های كلان بخش آب، مضاعف خواهد بود.
كاهش بارش و وقوع خشكسالی در فصل تابستان، منجر به وقوع مشكلات فراوان در تامین آب شرب بسیاری از شهرها و روستاهای كشور شد كه اجرای طرح‌های اضطراری آب‌رسانی تا حدی در كنترل و مدیریت شرایط موثر واقع شد. در شرق كشور، كاهش شدید ذخایر چاه نیمه‌ها در استان سیستان و بلوچستان كه منبع اصلی تامین آب شرب منطقه سیستان و بخش قابل توجهی از شهر زاهدان بوده و كامل به منابع آب ورودی از افغانستان وابسته است، مشكلات عدیده‌ای را در تامین آب شرب این مناطق در فصل تابستان ایجاد كرد. جهت مدیریت بحران ایجاد شده در این مناطق، اجرای طرح‌های اضطراری آب‌رسانی و تامین آب ازجمله حفر چاه‌های متعدد، در دستور كار قرار گرفت.
پیش‌بینی بحران آب شرب در سیستان و بلوچستان
با توجه به افت شدید حجم چاه نیمه‌های سیستان، تداوم بحران تامین آب شرب در منطقه سیستان و تا حدی شهر زاهدان برای نیمه دوم سال جاری نیز مورد انتظار است. از آنجایی كه رفع چالش‌هابلندمدت است، باید توجه داشت كه پدیده زیست محیطی ازجمله گردوغبار در مناطق غربی و شرقی كشور نیازمند برنامه‌ریزی بوده و این‌که عمدتا در ماه‌های آتی، پدیده گردوغبار مشابه سال‌های قبل رخ بدهد، لذا آمادگی و اطلاع‌رسانی در این مورد باید در دستور كار قرار گیرد.
نقشه راهی وجود ندارد
در فصل تابستان، در حوضه‌های آبریز فرامرزی و مشترك واقع در شرق و غرب كشور نیز كاهش بارش و افزایش دما منجر به وقوع خشكسالی در این مناطق شده است. متاسفانه عدم وجود نقشه راهی مشخص و جامع در زمینه مدیریت منابع آب مرزی ورودی و خروجی كشور به چالش‌های ذی‌ربط دامن زده و در برخی موارد ناهماهنگی‌ها و موازی‌كاری‌ها نیز موجب هدررفت سرمایه‌های ملی شده است.
75 درصد اعتبارات بخش آب پرداخت نشد
در خصوص وضعیت تامین اعتبارات بخش آب طی سه ماهه دوم سال 1402، حدود 23 درصد از اعتبارات مصوب سال جاری طی سه ماهه تابستان به این بخش تخصیص یافته كه با احتساب میزان تخصیص صورت گرفته در فصل بهار این عدد به 26 درصد رسیده است. عمده اعتبارات تخصیص یافته نیز مربوط به طرح‌های ساختمان سد، آب‌رسانی و ایجاد تاسیسات فاضلاب بوده است . مركز پژوهش‌های مجلس عنوان كرده كه بی‌نظمی‌های توزیع اعتبارات در بخش‌های مختلف، ازجمله در بخش آب، مسبوق به سابقه بوده و این امر قطعا به عدم قطعیت‌های موجود دامن خواهد زد.
توزیع نامتوازن و موكول شدن تخصیص حدود 75درصد از اعتبارات مصوب به نیمه دوم سال، موجب بروز برخی مشكلات ازجمله عدم امكان برنامه‌ریزی صحیح برای اجرای طرح‌ها، وضعیت نامطلوب مشاوران و پیمانكاران، عدم پایبندی به برنامه زمانبندی اجرای پروژه‌ها و طرح‌های عمرانی و همچنین ایجاد ابهام در بودجه‌ریزی سال آینده خواهد شد.
وقایع مهم آب در تابستان 1402
وقایع مختلف رخ داده در بخش آب بسته به میزان اهمیت آنها، وضعیت این بخش را در موضوعات مختلف سازه‌های مدیریتی، تنش‌های آبی، سرمایه‌گذاری و غیره نمایان‌تر كرده و اطلاع از آنها به شناخت بهتر وضعیت این بخش كمك می‌كند. در همین راستا برخی وقایع مهم بخش آب در سه ماهه دوم سال جاری به شرح ذیل است:
– بحرانی‌تر شدن وضعیت تامین آب شرب در مناطق جنوب شرق كشور به ویژه استان سیستان و بلوچستان (عدم رهاسازی حقابه ایران از رودخانه هیرمند از سوی افغانستان و اعتراض رسمی كشور نسبت به این موضوع)
– وضعیت بسیار بحرانی دریاچه ارومیه در فصل تابستان و خشك شدن قریب به صد درصدی آن
– وقوع سیل در چندین استان ازجمله سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی، اردبیل و برخی شهرهای واقع در نوار شمالی كشور ازجمله رخداد سیل شدید در شهر آستارا و ایجاد خسارات فراوان
– اجرای طرح‌های اضطراری آب‌رسانی در شهرها و روستاهای دارای تنش آب شرب
– اعتراض كشورهای آسیای میانه به سیاست‌های آبی افغانستان و تشدید بحران آبی منطقه با تكمیل كانال قوش‌تپه