تازه‌ترین اطلاعات منتشره از سوی علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مركز تحقیقات راه، مسكن و شهرسازی حاكی از بروز نشانه‌های بی سابقه و عظیم فرونشست در یزد و اراك است. از سویی، فرونشست زمین در یزد به اندازه‌ای زیاد شده است كه لوله آب چاه عمیق هم‌اینك دو متر بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است. از سوی دیگر، در یك فیلم كوتاه در صفحه شخصی بیت اللهی، حفره‌های بزرگ به عمق ۱۰ متر در اطراف شهر اراك گزارش شده است.
به گزارش پایگاه خبری بهره ورنیوز به نقل از تعادل،رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مركز تحقیقات راه، مسكن و شهرسازی نوشته است که یكی از شاخص‌ترین پدیده‌های لوله زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران، فرونشست تجمعی حدود ۲ متری است. مهم‌ترین پهنه فرونشستی زمین در استان یزد، در مسیر بین یزد- اردكان واقع می‌شود. این پهنه فرونشستی به‌طور تقریبی دارای طولی معادل ۱۰۰ كیلومتر و عرض بیشینه آن در قسمت‌های مركزی زون فرونشستی، حدود ۱۵ كیلومتر است.
بیشینه مقدار نرخ سالانه فرونشست زمین در این پهنه ۱۴ سانتی متر در سال گزارش شده است (سازمان نقشه‌برداری كشور) . این مسیر از سمت جنوب شرقی از جنوب یزد شروع (كمابیش در امتداد بزرگراه یزد – اردكان) و در ادامه از شاهدیه، زارچ، اشكدز عبور كرده و در محل تلاقی بزرگراه یزد- اردكان و بزرگراه كنار گذر حلقوی اردكان (در جنوب شرقی میبد) به بیشینه مقدار خود می‌رسد (۱۴ سانتی متر در سال) . شهرهای میبد، بفروئیه، اردكان و در نهایت احمد آباد در شمال غربی‌ترین حد این پهنه فرونشستی از جمله سكونتگاه‌های واقع در پهنه فرونشستی یزد-اردكان است.
یكی از شاخص‌ترین پدیده لوله زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران است كه فرونشست تجمعی حدود ۲ متری را نشان می‌دهد.براساس اطلاعات موجود، نرخ چند سال اخیر فرونشست زمین در نقطه چاه مورد نظر، ۱۰ سانتی متر بر سال برآورد شده است.
طبق اعلام آب منطقه‌ای یزد، سطح ایستابی در محل چاه مشاهده‌ای كه دچار لوله زایی شده است. در سال ۱۳۵۲ (زمان حفر چاه پیزومتری)، ۳۳ متر بوده كه در سال ۱۴۰۲ سطح آب در این منطقه با افتی معادل ۴۳ متر در طول ۵۰ متر، به عدد ۷۶ متری رسیده است (افت سالانه ۸۶ سانتی متر در سال) .
اگر میزان فرونشست تجمعی ۲ متر فرض شود، در این حالت، نرخ فرونشست متوسط سالانه حدود ۴ سانتی متر در سال در نقطه چاه مشاهده‌ای خواهد بود.
از آنجا كه در رخداد فرونشست زمین، لوله چاه همراه لایه‌های سطحی در برگیرنده آن، پایین رفته و به‌طور كامل در نقطه ارتفاعی سابق خود ثابت نمی‌ماند، از این رو، تخمین زده می‌شود كه فرونشست تجمعی زمین بیش از ۲ متر باشد. همانطور كه اشاره شد؛ در سال‌های اخیر نرخ فرونشست زمین در مختصات نقطه چاه، ۱۰ سانتی متر در سال گزارش شده است.
از این رو بدیهی است طی سال‌های شروع افت سطح آب و به تبع آن فرونشست زمین، نرخ فرونشست زمین كمتر از ۱۰ سانتی متر بوده است و لذا با تقریب می‌توان فرونشست تجمعی نقطه چاه مشاهده‌ای (شكل نشان داده شده)، حدود ۴ متر تخمین زد كه معرف نرخ فرونشست متوسط سالیانه حدود ۸ سانتی متر در سال خواهد بود.
بخشی از این مقدار كل فرونشست زمین لوله چاه همراه لایه‌های زمین پایین رفته و بخشی دیگر به‌دلایل جنس لایه‌ها، نحوه اتصال لوله جداره با زمین اطراف، كیفیت گراول پكینگ و … به‌صورت لوله زایی (حدود ۲ متر) خود را نشان داده است.
بیشینه مقادیر نرخ سالیانه فرونشست زمین در استان ها
بیت اللهی پیش از این نیز در مطلبی اعلام كرده بود كه براساس ارزیابی‌های صورت گرفته از مجموع داده‌های در دسترس سازمان نقشه‌برداری، در ۱۸ استان كشور، بیشینه نرخ فرونشست به بیش از ۱۰ سانتی متر در سال می‌رسد. در ۸ استان این مقدار بین ۵ تا ۱۰ سانت در سال و در ۴ استان دیگر، زیر ۵سانتی متر در سال است.
عدد بیشینه نرخ فرونشست زمین در پهنه‌های فرونشستی نیز بسیار بزرگ و قابل ملاحظه است.
لازم به‌ذكر است كه مقدار بیشینه فرونشست زمین همراه با وسعت پهنه‌های فرونشستی زمین، شاخص خطر مهمی است كه بر اساس آن در استان‌های خراسان رضوی، كرمان، فارس، تهران و اصفهان این شاخص قابل توجه می‌باشد.
تدوین مقررات ملی فرونشست زمین در حیطه برداشت آب‌های زیرزمینی، تغذیه آبخوان‌ها، نوع و شیوه كشت و زرع و آبیاری، مكان‌یابی صنایع آب‌بر، روش‌های طراحی مستحدثات در زون‌های خطر فرونشست، روش‌های مقاوم سازی مستحدثات و زیرساخت‌ها و آثار تاریخی، مهم‌ترین اقدام در كنترل فرونشست و كاهش خطرات آن در كشور است.
۴٩ درصد جمعیت ایران درگیر فرونشست
به گفته رییس بخش خطرپذیری مركز تحقیقات راه و شهرسازی، محاسبات انجام شده نشان می‌دهد كه چیزی حدود ۴٩ درصد جمعیت كل ایران بر روی پهنه‌های فرونشستی یا مجاورت آن سكونت دارند. مطالعات نشان می‌دهد كه متاسفانه محدوده‌های جمعیتی عمده و كلان كشور مانند تهران، مشهد، شیراز، كرمان و از همه مهم‌تر اصفهان و چند كلان‌شهر دیگر دقیقا در محدوده فرونشستی قرار دارند یا درمجاورت و حاشیه زون‌های فرونشستی واقع شده‌اند.
گسترش روزانه پهنه‌های فرونشست
رییس بخش خطرپذیری مركز تحقیقات راه و شهرسازی تاكید كرد: خصلت فرونشست زمین این است كه هر روز ادامه دارد و استنباط می‌شود كه اگر همین روال ادامه پیدا كند این زون‌های مجاورت فرونشست هم جزو پهنه‌های فرونشست خواهند شد و به این پهنه می‌پیوندند و وسعت فرونشست افزایش پیدا می‌كند.
بیت‌اللهی افزود: مساحت زون‌های فرونشستی در كشور نسبت به ۵ سال گذشته حدود ٣ برابر افزایش پیدا كرده و رشد پهنه خصوصیت فرونشست است.
وی گفت: باید توجه داشت كه این حجم جمعیت و ساخت و سازها، ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها و شریان‌های حیاتی تحت تاثیر این موضوع هستند و كاهش این ریسك نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد .
نتایج بررسی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد، ایران دومین كشور دنیا از نظر نرخ و سومین كشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است! فرونشست زمین پدیده‌ای مخرب است كه در سراسر جهان رخ می‌دهد و باعث آسیب به زیرساخت‌ها، افزایش خطر سیل، فرسایش خاك و كاهش ذخیره آبخوان‌ها می‌شود. وضعیت بحرانی ایران از نظر فرونشست زمین، منجر به این شده است تا مسوولان به‌طور متناوب تازه‌ترین دست یافته‌های خود از بررسی سرزمین ایران را در اختیار اصحاب رسانه قرار دهند.
دیروز نیز تازه‌ترین اطلاعات درباره میزان فرونشست در استان‌ها و همچنین وضعیت فرونشست در مناطق شهر تهران و مناطق اطراف پایتخت اعلام شود. بر این اساس، بزرگ‌ترین نرخ فرونشست كشور با سالانه ۳۵سانتی‌متر مربوط به كرمان و منطقه بهرمان است. مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ تهران نیز دارای بالاترین نرخ فرونشست در پایتخت به شمار می‌روند.
فرونشست ۳۵ سانتی‌متری در كرمان
آنگونه كه گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد، بزرگ‌ترین نرخ فرونشست كشور با سالانه ۳۵سانتی‌متر مربوط به كرمان و منطقه بهرمان است. پس از استان كرمان، البرز قرار دارد. در جنوب این استان حوالی دشت جنوب هشتگرد یعنی از سمت شهریار به‌سمت غرب، سالانه ۳۲ سانتی‌متر فرونشست زمین رخ می‌دهد. به‌لحاظ وسعت و پراكندگی، خراسان رضوی ۵ برابر بیشتر از مساحت سایر استان‌ها فرونشست زمین دارد.
در زمان حاضر بیشترین فرونشست به‌لحاظ وسعت، مربوط به استان‌های فارس، اصفهان، كرمان و تهران است. بیشترین فرونشست زمین در تهران مربوط به ورامین است كه سالانه حدود ۱۷ سانتی‌متر است. شكاف فرونشست كم‌نظیری در دنیا در این منطقه وجود دارد كه حدود ۳ كیلومتر از معینآباد تا جاده گرمسار به قم است.
بالاترین نرخ در مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ تهران
بر اساس این گزارش، در اطراف تهران، دشت ورامین دارای فرونشست‌های وسیع است. زون‌های فرونشست زمین در تهران بیشتر در جنوب و جنوب غربی شهر تهران تا شهریار قرار دارند. نرخ فرونشست زمین در تهران را ۱۵ تا ۲۲ سانتی‌متر در سال است.
علاوه بر آن لكه‌هایی در فرونشست در دشت ورامین، شهریار به سمت پیشوا مشاهده می‌شود كه نرخ ۱۷ سانتی‌متر در سال را نشان می‌دهد. در دشت ورامین شكاف‌هایی نمایان شده كه در دنیا بی‌نظیر است. این منطقه فرونشست شامل معینآباد به سمت جاده گرمسار به قم می‌شود. مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ از پهنه‌های فرونشست در تهران به شمار می‌روند كه دارای نرخ فرونشست ۲۲ سانتی‌متری در سال هستند.
مطالب مرتبط:
فاصله معنادار نرخ بهره‌وری آب در ایران و استانداردهای جهانی