داووس ۲۰۲۴، مثلث هوش مصنوعی، رقابت و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بود. همه در پی همكاری، تعامل، كاهش تنش‌ها، رفع سوءتفاهم‌ها و افزایش ثروت ملی بودند. رشد و توسعه امری جمعی است و بدون تعامل و یادگیری با همسایه و غیرهمسایه، سعادت ملت‌ها به دست نمی‌آید. یكی از شگفتی‌های داووس این است كه پنج رییس بانك مركزی در میزگردی شركت می‌كنند و طی فقط ۴۵ دقیقه، پیچیده‌ترین، دقیق‌ترین، عمیق‌ترین، دوراندیشانه‌ترین واژگان، جمله‌بندی‌ها، فرمول‌بندی‌ها و تحلیل‌های خود را در حداقل زمان، بیان می‌كنند. با هم دیالوگ دارند. به هم گوش می‌كنند. از یكدیگر می‌آموزند. بر هم اثر می‌گذارند. از هم اثر می‌پذیرند. آنها تمركز ذهن دارند و به ۴۰ سال آینده می‌اندیشند.
به گزارش پایگاه خبری بهره ورنیوز به نقل از تعادل، دكتر محمد سریع‌القلم، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی مهم‌ترین مباحث طرح شده در مجمع جهانی اقتصاد – كه هر ساله در داووس سوییس برگزار می‌شود – را گزارش كرد. گزارش دكتر سریع‌القلم از داووس ۲۰۲۴ را پیش رو دارید.
مقدمه
مجمع جهانی اقتصاد، اجلاس سالانه خود را برای پنجاه و چهارمین بار در شهر داووس سوییس طی روزهای ۱۵ تا ۱۹ ژانویه (۲۵ – ۲۹ دی ماه) برگزار كرد. در این اجلاس، ۲۸۱۲ شركت‌كننده، ۸۹۹ سخنران، ۱۴۴۸ سازمان و بنگاه، ۳۵۰ مقام دولتی از ۱۲۵ كشور شركت كردند و ۴۵۰ جلسه/ میزگرد برگزار شد.
حدود ۷۵۰ نفر از شركت‌كنندگان از امریكا بودند. كشورهای بعدی از نظر تعداد بالای شركت‌كننده عبارت بودند از: انگلستان، سوییس، هند، عربستان، امارات، چین، آلمان و هلند. خارج از جهان غرب، هند و عربستان حضوری پررنگ داشتند و در سخنرانان آنها انرژی، امید، حس تعلق قوی به كشور، تسلط بر موضوعات و اعتماد به نفس موج می‌زد.
با توجه به اقدامات دولت بایدن طی سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ كه محدودیت‌هایی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی امریكا در چین ایجاد كرده است، چینی‌ها در سخنرانی‌ها و اظهارات خود تلاش می‌كردند جهان را برای كار و فعالیت در كشور خود تشویق كنند. در اجلاس ۲۰۲۴، حتی یك نفر از داخل روسیه دعوت نشده بود و فضای جلسات به شدت ضد روسی بود. وقتی سخنرانی زِلنسكی، رییس‌جمهور اوكراین پایان یافت حضار بالغ بر ۲ هزار نفر برای ۶ دقیقه به طور ایستاده برای او كه سخنان تندی علیه روسیه و رییس‌جمهور آن ایراد كرده بود، دست زده و تشویق كردند.
در میان رهبران جهان شاید سخنان عمومی و خصوصی نخست وزیر ویتنام بسیاری را تحت تاثیر قرار داد. او گفت كه كشورش تاریخ سختی را با امریكا و چین تجربه كرده ولی در دهه ۱۹۹۰ هیات حاكمه آن كشور وضعیت زندگی، منافع ملی و ثروتمند شدن ویتنام را بر تسویه حساب تاریخی با قدرت‌های بزرگ ترجیح داد.
ویتنام امروز با هیچ قدرتی توافق نظامی ندارد. به واسطه سیاست‌های حمایت از بخش خصوصی و مشوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی، یكی از Hubهای فناوری و تولید در آسیا شده و عموم بنگاه‌های IT در این كشور حضور فعال دارند.
IT
شاید نزدیك به ۸۰ درصد مباحثِ میزگردها و كارگاه‌های داوس ۲۰۲۴ حول محور IT و هوش مصنوعی بودند. فضای تئوریك این مباحث تحت تاثیر یك تحقیق مجمع جهانی اقتصاد پیرامون مخاطرات اقتصاد جهانی دو سال آینده از یك طرف و ۱۰ سال آینده از طرف دیگر بود.
در مخاطرات دو سال آینده، لیست به ترتیب اهمیت به صورت زیر ارائه شده است: ۱) اطلاعات نادرست در فضای مجازی (Misinformation)، ۲) رخدادهای شدید آب و هوایی (Extreme Weather Events)، ۳) دو قطبی‌های اجتماعی (Societal Polarization)، ۴) ناامنی سایبری (Cyber Insecurity)، ۵) نزاع‌های مسلحانه بین دولت‌ها (Interstate Armed Conflict)، ۶) فقدان فرصت‌های اقتصادی (Lack of Economic Opportunities)، ۷) تورم (Inflation)، ۸) مهاجرت غیرداوطلبانه (Involuntary Migration)، ۹) نزول اقتصادی (Economic Downturn)، ۱۰) آلودگی هوا (Pollution) . مخاطرات ۱۰ سال آینده به ترتیب زیر هستند: ۱) رخدادهای شدید آب و هوایی، ۲) تغییرات اساسی دراكوسیستم‌های كره زمین، ۳) از بین رفتن حیات وحش و تخریب اكوسیستم، ۴) كمبودهای منابع طبیعی، ۵) اطلاعات نادرست در فضای مجازی، ۶) خروجی‌های منفی فناوری‌های هوش مصنوعی، ۷) مهاجرت غیرداوطلبانه، ۸) ناامنی سایبری، ۹) دو قطبی‌های اجتماعی و ۱۰) آلودگی هوا.
تفاوت میان كشورها و بخش خصوصی آنها در سرعت دسترسی به فناوری‌های جدید برای مقابله با این مخاطرات است. به تعبیر یك وزیر هوش مصنوعی، كشورهایی كه مجهز به هوش مصنوعی نیستند، در میان ملل تمام شده تلقی خواهند شد. جوامعی كه در هوش مصنوعی آموزش نمی‌بینند، در عمل توانایی ایجاد اشتغال را از دست می‌دهند.
هوش مصنوعی به بهره‌وری، نوآوری، افزایش تولید، كسب سهم بازار بالاتر و رشد اقتصادی می‌انجامد. به عنوان مثال شركت Qualcomm با BMW قرارداد بسته تا تمام امور یك خودرو از مسائل/ هشدارهای فنی، ایمنی، دسترسی به تعمیرگاه و حتی گرفتن وقت از تعمیرگاه را داخل خودِ خودرو تعبیه كند.
با توجه به گرم شدن درجه هوا در منطقه عربی خلیج فارس طی دو دهه آینده، این دولت‌ها با ایجاد رقابت میان شركت‌ها به ارائه روش‌های مقابله با گرما از طریق هوش مصنوعی مبادرت ورزیده‌اند. اگر هوش مصنوعی در یك كشور رایج نشود، عملا حكمرانی سنتی بوده و از كوران تحولات بین‌المللی عقب می‌ماند.
امارات، هم مقامات را در هوش مصنوعی آموزش داده و هم از كلاس پنجم دبستان بچه‌های مدارس را با این فناوری‌ها آشنا می‌كند. چین حدود ۴۰۰ هزار شركت خصوصی در فناوری‌های جدید دارد. این مقیاس از رشد بخش خصوصی در چین، یك طبقه متوسط حدود ۴۰۰ میلیون نفری ایجاد كرده كه پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۸۰۰ میلیون نفر برسد كه ثروت قابل توجهی مستقل از دولت و حاكمیت چین خواهند داشت.
چین برای تسهیل این نظام نوآوری و فعالیت، ۶۰۰ كنوانسیون بین‌المللی را قبول كرده تا خود را بخشی از جامعه جهانی معرفی كند و از این طریق توانسته ۹ درصد از سرمایه‌گذاری خارجی را در كل جهان جذب كند. سهم چین در تولید جهانی حدود ۳۰ درصد است كه طی ۱۴ سال گذشته به طور مرتب رتبه اول را كسب كرده و در حال حاضر نرخ رشد ۵.۲ درصد را تجربه می‌كند.
یكی از چالش‌های بحث هوش مصنوعی این است كه دقیقا كدام قسمت‌ها به اشتغال بیشتر خواهد انجامید. این به نحوه سرمایه‌گذاری دولت‌ها در این عرصه ربط پیدا می‌كند. به عنوان مثال لایحه كاهش تورم (Inflation Reduction Act) و لایحه تراشه و علم (The CHIPS and Science Act) در امریكا و سرمایه‌گذاری ۱۲۵ میلیارد دلاری هند در ساختار عمرانی دیجیتال، محركه‌های رشد و توسعه هوش مصنوعی خواهند بود.
پیش‌بینی می‌شود بازار هوش مصنوعی در بهداشت و درمان در سال ۲۰۳۰ بالغ بر ۱۸۸ میلیارد دلار شود كه ۴۹ درصد آن در امریكای شمالی، ۲۳ درصد در اروپا، ۶ درصد در ژاپن و ۹ درصد در چین صرف خواهد شد. نوآوری در هوش مصنوعی تا ۴۰ درصد در امریكا، ۲۷ درصد در چین و ۳۲ درصد در بقیه ۱۹۱ كشور جهان ثبت شده است.
به طور طبیعی به میزانی كه درآمد سرانه در كشورها افزایش می‌یابد، بهره‌برداری از نوآوری‌های هوش مصنوعی نیز ارتقا پیدا می‌كند. هم‌اكنون ارزش بازار نیمه هادی‌ها به بالای ۶۰۰ میلیارد دلار رسیده است. تا سال ۲۰۳۰ نقش تولیدات مبتنی بر هوش مصنوعی حدود ۱۵.۷ تریلیون دلار خواهد بود.
هوش مصنوعی چالش‌های امنیتی فراوانی را نیز به همراه داشته است. بنگاه‌ها به تناسب درآمد و وسعت فعالیت و سهم بازار، هزینه‌های فراوانی در مراقبت از Data بنگاه‌های خود اعمال می‌كنند. هزینه‌های امنیت سایبری همچنان در حال افزایش است. یكی از جلسات مفید در این رابطه، تحقیقات خانم نیتا فراهانی (Nita Farahany) بود كه مسائل حقوقی و اخلاقی مرتبط با استفاده از هوش مصنوعی را در كتابی تحت عنوان The Battle for Your Brain به رشته تحریر درآورده است.
با توجه به رشد جمعیت جهان به ۱۰ میلیارد نفر تا سال ۲۰۵۰، موضوع انرژی و كارآمدی در استفاده از انرژی نه تنها در غرب بلكه در چین از موضوعات كلان حكمرانی نوین است. ۱۰ سال پیش از هر ۲۵ خودرو یك خودرو الكتریكی بود كه هم‌اكنون به یك خودرو از هر ۵ خودرو رسیده است.
چینی‌ها ۸۰ درصد باتری‌های خودروهای الكتریكی در جهان را می‌سازند كه از حدود ۲۰ سال پیش سرمایه‌گذاری بر روی آن را آغاز كرده‌اند. ۴ هزار شركت در جهان اقدامات اساسی برای افزایش كارآمدی در استفاده از انرژی را در مجموعه بنگاه‌های خود از تأسیسات تا تولید آغاز كرده‌اند. ساخت نیروگاه هسته‌ای در جهان به طور تصاعدی برای انرژی پاك و جلوگیری از افزایش گاز دی‌اكسید كربن آغاز شده است.
با اینكه ۷۰ درصد برق فرانسه از نیروگاه‌های هسته‌ای است، درعین حال از تابستان امسال ساخت ۸ نیروگاه هسته‌ای جدید آغاز خواهد شد. هوش مصنوعی در صرفه‌جویی انرژی نقش اساسی را در جهان ایفا خواهد كرد. ۸۵ درصد صنعت برق كانادا از انرژی‌های پاك تولید می‌شود.
آلمان در سال ۲۰۲۳ توانست ۲۰ درصد در ساختار انرژی خود، كربن‌زدایی كند. كربن‌زدایی (Decarbonization) به عنوان یك نهضتِ جهانی به ویژه در كشورهای غربی و به طور فزاینده‌ای در كشورهای در حال توسعه آسیایی رواج پیدا كرده است. وقتی یك كارآفرین ژاپنی به این نویسنده كارت شركت خود را داد، یادآور شد كه در تولید آن از فناوری تبدیل دی‌اكسید كربن به كاغذ استفاده شده است.
همچنین در یك كارگاه تخصصی كربن‌زدایی، یك كارآفرین استرالیایی جزییات فناوری‌های شركت خود در تبدیل دی‌اكسید كربن به مصالح ساختمان را توضیح داد. دبیر سازمان انرژی تاكید كرد دولت‌ها مسوولیت سنگین تنظیم استاندارد برای مدیریت رفتار بنگاه‌ها و خانوارها در استفاده بهینه از انرژی را بر عهده دارند.
دبیر این سازمان خاطرنشان ساخت كه این استانداردها در جوامعی قابلیت اجرای دقیق و قانونمند را دارند كه در آنها ثبات اجتماعی -سیاسی از یك طرف و نرخ فزاینده رشد اقتصادی وجود داشته باشد. اروپایی‌ها سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را در صنعت حمل و نقل ریلی برای كاهش دی‌اكسید كربن آغاز كرده‌اند، به طوری كه فقط آلمان ۴۰ میلیارد یورو در این راستا هزینه خواهد كرد.
در ایالت یوتای امریكا چندین پروژه تولید هیدروژن به عنوان سوخت و باتری با تخفیف‌های دولت فدرال امریكا آغاز شده است. بیشترین سرمایه‌گذاری و منبع سودآوری در هوش مصنوعی در بخش بهداشت و درمان خواهد بود. به‌طور كلی، هر ۱۰۰ دلار سرمایه‌گذاری در ساختار عمرانی یك كشور ۳۶۰ دلار بهره‌وری تولید می‌شود.
مدل جدید كسب و كار
در یكی از كارگاه‌های حكمرانی، محققی به نام Andrew McAfee كتاب جدید خود را تحت عنوان The Geek Way معرفی كرد. در این كتاب مدل‌های بنگاه‌داری مدرن مورد بررسی قرار گرفته است. اگر در گذشته از طریق مشخص كردن اهداف، جزیی كردن افق‌ها، عملیاتی كردن اهداف / افق‌ها و گماشتن تیم‌هایی برای تشكیل جلسه جهت تحقق اهداف بنگاه‌ها طراحی و مدیریت می‌شد، هم‌اكنون بنگاه‌ها دو گروه عمده دارند و بسیاری از گروه‌ها و جلسات و تشكیلات هرمی برچیده شده‌اند.
آن دو گروه عبارتند از: گروه فناوری و گروه جذب مصرف‌كنندگان و مشتریان. شركت Netflix كه در سال ۱۹۹۷ با اجاره دادن ویدیو آغاز به كار كرد، ولی اكنون خود به تهیه‌‌كننده فیلم تبدیل شده و از این طریق سرمایه‌گذاری و با استفاده از فناوری‌های جدید Market Capitalization آن به ۲۰۰ میلیارد دلار رسیده است و بالاتر از ۲۰ درصد فروش جهانی در فیلم ومحصولات هنری را به خود اختصاص داده است.
در این كارگاه گفته شد كه بنیان موفقیت بنگاه‌هایی مانند تسلا، VW، اپل و SpaceX استقلالی است كه به گروه‌های فناوری برای ابداع داده شده است. در بنگاه‌داری جدید، مدیریت از راس هرم به سوی اعطای مسوولیت به گروه‌های كوچك فناوری و منبع ابداع و نوآوری حركت كرده است. از این منظر دسترسی به اطلاعات مربوط به شهروندان، مشتریان و مصرف‌كنندگان، جنبه كانونی در رشدِ اقتصادی و توسعه مبتنی بر فناوری به خود گرفته است. چینی‌ها از طریق مشاركت اقتصادی
(Joint Venture) با شركت‌های متوسط فناوری در ژاپن و امریكا و غرب اروپا تلاش می‌كنند از دیتاهای مصرف‌كنندگان و درخواست‌های آنان و بازارهای مصرفی جدید مطلع شوند. این تحولات باعث شده تا اقتصاد جهانی از مفهوم جهانی شدن (Globalization) به باز جهانی شدن
(Re-globalization) سِیر كند، به طوری كه مشاركت‌ها دیگر در درون غرب نیست، بلكه میان صنعتی و نیمه‌صنعتی، توسعه یافته و در حال توسعه، جهان اول و جهان سوم ظهور پیدا كرده است. به عنوان مثال هند با ۱۰۰ كشور جهان مشاركت (Partnership) تولیدی و فناوری دارد. در هیچ مقطعی جوامع و كشورها تا این حد به این درجه از وابستگی متقابل دست نیافته بودند.
وابستگی متقابل شرق آسیا و امریكا باعث سخت‌‌تر شدن رقابت شده است. روسای بنگاه‌های بزرگ امریكایی مانند مایكروسافت، فیس‌بوك، شركت‌های بزرگ نفتی و بانك‌ها اظهار می‌داشتند كه بعضی وقت‌ها بخش فناوری آنها به هیات‌مدیره اطلاع می‌دهد كه سه ماه در تراشه خاصی از بنگاه‌های مشابه چینی یا غیرچینی جلوتر هستند. بنابراین، موضوع زمان و سرعت تولید فناوری به سطح رقابت چند ماهه به جای چند ساله رسیده است.
ماهیت قدرت در كشورهای بزرگ
نقش دولت‌ها و حاكمیت‌ها در مدیریت منطقی این فرآیند رقابتی تعیین‌كننده است. رییس شركت كوكاكولا كه مركزیتی در هند برای بازارهای آسیایی خود ایجاد كرده و ۳۵۰ هزار نفر هندی را در استخدام خود دارد، حدود ۸۰۰ میلیون دلار در این كشور سرمایه‌گذاری كرده است.
او معتقد بود كه دولت هند به مراتب از جامعه و بخش خصوصی در استفاده از فناوری، تسهیل فرآیندهای تولید، نظام آموزشی و سرعت در تصمیم‌سازی جلوتر است. دولت هند در دوره كرونا برای ۵۱۰ میلیون نفر برای اولین بار حساب بانكی باز كرد و برای ۹۵۰ میلیون نفر كارت شناسایی دیجیتال برای انتخابات صادر كرده است.
نرخ تورم را بین ۴ تا ۶ درصد حفظ كرده و فضای كسب و كار را نه تنها برای بخش خصوصی خود بلكه سرمایه‌گذاری خارجی از طریق رشد بی‌سابقه فناوری و ساختار دیجیتالی تسهیل كرده است. هند هم‌اكنون در عموم محافل بین‌المللی صدای جهان سوم خطاب می‌شود و در اخذ حقوق و تسهیلات برای توسعه كشورهای جنوب نهایت تلاش خود را در قالب سازمان‌های بین‌المللی اعمال می‌كند و چهره مثبتی در غرب و شرق از خود به جای گذاشته است.
چینی‌ها، هندی‌ها و حتی ویتنامی‌ها عموما معتقدند خارج از قواعد نظام بین‌الملل موجود نمی‌توان ثروت تولید كرد و مشكلات اجتماعی – اقتصادی را حل كرد. اصل راضی نگه داشتن شهروندان از طریق شاخص‌های اقتصادی است و چون غرب به جنوب در تامین مواد اولیه، نیروی كار ماهر، بازار مصرفی، فرآیند تولید و بنگاه‌های پلتفرم كه بخش‌هایی از خط تولید را بر عهده می‌گیرند نیاز دارد، شرایط جهانی بهترین فرصت را برای ثروتمند شدن جنوب و در نتیجه حفظ استقلال سیاسی فراهم آورده است.
كشوری كه ثروت تولید نكند نمی‌تواند استقلال سیاسی داشته باشد. وقتی كشوری در قالب مشاركت‌های اقتصادی و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به صورت دسته جمعی تصمیم بگیرد و عمل كند، كمتر اشتباه می‌كند .امنیت ملی از كانال‌های تولید ثروت عبور می‌كند. روسیه كه امنیت را بر ثروت یابی ترجیح داد، در نهایت تمام ارتباطات فناوری خود را با اروپا و امریكا از دست داد و مشاركت‌های فناوری آن تعطیل شد و هم‌اكنون آینده اقتصادی روسیه در بیجینگ رقم می‌خورد.
اگر روسیه از ۱۹۹۱ كه شوروی از هم پاشید، وارد شبكه فناوری جهانی شده بود و وابستگی متقابل با اروپا و امریكای شمالی در زنجیره تولید ایجاد كرده بود، شاید ۱۰ كشور به عضویت جدید ناتو در مركز و شرق اروپا در نیامده بودند و موضوع به اوكراین و پیامدهای آن نمی‌رسید.
اشتباه استراتژیك روسیه كه به واسطه ناتوانی‌های تئوریك رهبران آن حاصل شد این است كه امنیت را می‌خواهد از طریق تسلیحات به دست آورد و نه تولید ثروت و ورود در اقتصاد جهانی.
روسیه كه هر نوع فلز و معدن قابل تصور در كره زمین را در خاك خود داراست، توانمندی‌های قابل توجهی در علوم مهندسی، كامپیوتر و فناوری دارد ولی به واسطه عدم درك صحیح از روندهای جهانی، این پتانسیل عظیم را به قدرت تبدیل نكرده است.
حدود ۵ هزار نفر از بهترین‌های مهندسی و علوم پس از جنگ اوكراین از روسیه به امریكا و كانادا مهاجرت كرده‌اند در حالی كه روسیه می‌توانست با سرمایه‌گذاری و ادراك عمیق از روندهای جهانی زودتر از چین قدرتمند شود. یكی از كتاب‌هایی كه در رابطه با توانمندی‌های امریكا در انتقال دیتا از طریق فیبر نوری، كه عمدتا از این كشور عبور می‌كند مورد توجه قرار گرفت، این عنوان بود:
از این منظر، روسیه حدود نیم قرن از فهم جدید قدرت عقب است. تمام كشورهایی كه به امریكا «نه» و «شاید» می‌گویند آنهایی هستند كه توان فناوری و اقتصادی پیدا كرده‌اند. در سال ۲۰۲۳، امریكا ۲۶ میلیارد دلار سرمایه خارجی برای سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی جذب كرد كه این رقم شش برابر تامین مالی چین در همین عرصه است. اگر توان فناوری امریكا نبود، نفت و گاز Shale تولید نمی‌شد و امریكا در كمتر از یك سال نمی‌توانست جایگزین صادرات انرژی روسیه به اروپا شود.
دلار در ۹۰ درصد تراكنش‌های جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و حتی چینی‌ها به‌رغم ۱۹ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی راه طولانی دارند تا شاخص ارزی‌شان توان تبادل گسترده جهانی پیدا كند. قدرت اقتصادی چین هنوز یك متحد قدرتمند تمام عیار برای آنها در عرصه نظامی و امنیتی به ارمغان نیاورده است.
كره‌شمالی كشور نیابتی چین تلقی می‌شود. در حالی كه امریكا ۵۴ متحد نظامی – امنیتی در سطح جهان دارد. این معنا از قدرت كه ریشه در فناوری، آموزش و زنجیره تولید دارد، در میان عموم ملت‌ها به جز كره‌شمالی، كوبا، بلاروس و روسیه تعمیم پیدا كرده است.
انتخابات در سال ۲۰۲۴
در سال ۲۰۲۴، حدود ۳ میلیارد نفر در ۴۰ كشور، مقامات اجرایی خود را انتخاب خواهند كرد. این جمعیت حدود ۶۵ درصد از تولید ناخالص جهان را تولید می‌كنند. در هیچ سالی در تاریخ دموكراسی – كه امسال در سال ۲۰۲۴ یك قرنه شد – تا این حد انتخابات اروپا و امریكا تعیین‌كننده نخواهد بود.
با توجه به اینكه اروپایی‌ها نگران پیامدهای جنگ اوكراین، كاهش نرخ رشد اقتصادی و مسائل زیست محیطی هستند، احتمال تمایل به احزاب دست راستی در این قاره افزایش پیدا كرده است. در عین حال نتیجه انتخابات امریكا بر وضعیت هر كشوری در جهان اثر خواهد گذاشت. یكی از سخنرانی‌های جنجالی داووس ۲۰۲۴، دفاع رییس‌جمهور جدید آرژانتین (Javier Milei) از نظام سرمایهداری و آزادی‌های اجتماعی، مدنی و سیاسی ناشی از سرمایهداری بود.
او در سخنرانی مبسوطی به اسپانیایی كه با هوش مصنوعی ترجمه شده بود، به ناكامی سیاست‌های چپ در مدیریت اقتصادی و سیاسی، نه تنها در امریكای لاتین بلكه در مناطق دیگر جهان پرداخت. هرچند سخنرانی او از صورت‌بندی‌های دقیق آكادمیك برخوردار نبود، اما هم با واقعیت‌های تاریخی و هم با پیامدهای نظام سرمایهداری برای
آگاهی، دانش، آموزش، تشكل و تولید ثروت در جامعه بشری تطابق داشت. هرچند سرمایهداری فراز و نشیب‌های فراوانی داشته، ولی در انطباق با شرایط، تعدیل و انعطاف‌پذیری‌های فراوانی از خود نشان داده است. موضوعات و مفاهیمی مانند تشكل، تخصص، سیستم، كارآمدی، واقع‌بینی، دقت، آینده‌نگری، برنامه‌ریزی و تسلسل از سرمایهداری وارد عرصه‌های اجتماعی – سیاسی شده است.
در حالی كه سرمایهداری بیش از سه قرن سابقه تاریخی دارد ولی نتایج اجتماعی و مدنی آن یعنی نظام حزبی، گردش قدرت، انتخابات، تفكیك قوا، پاسخگویی، مشروعیت و مقبولیت تنها یك قرن است كه جنبه جهانی به خود گرفته و تسری پیدا كرده است. در بسیاری از كشورهای امریكای لاتین كه سرمایهداری ناقص و انگلی (ParasiteCapitalism) را تجربه كرده‌اند و بخش خصوصی آنها دست در جیب حكومت داشته، نتیجه‌ای جز فساد، ناكارآمدی و اتلاف منابع در پی نداشته است.
سخنرانی رییس‌جمهور آرژانتین و سخنان بعضی كشورهای كوچك امریكای مركزی و جنوبی در داووس حاكی از اهمیت پارادایم فكری – فلسفی رهبران، مالكیت خصوصی، محدود كردن دولت و اتصال به جهان برای شفافیت، قانون‌مداری و گردش قدرت بود.
چالش‌های تبادلات جهانی
یكی از افرادی كه در جلسات اقتصادی داووس حضور بسیار پررنگی داشت، خانم Ngozi Okonjo-Iweala دبیر سازمان تجارت جهانی (WTO) بود. ایشان برای تشویق كشورهای جنوب در پیوستن به نهضت انرژی‌های پاك اشاره داشت كه كربن‌زدایی (Decarbonization) به معنای صنعت‌زدایی (De-industrialization) نیست، بلكه افزایش بهره‌وری از انرژی در فرآیندهای تولید است. در انتقاد از سیاست‌های غربی، دبیر سازمان تجارت جهانی معتقد بود كه غرب كمتر حاضر است بر اساس قواعد (Rule-based International System) عمل كند، بلكه بیشتر مبتنی بر قدرت انباشته شده خود مدیریت می‌كند
(Power-based International System) و بر سرمایهداری رقابتی با اتكا بر توزیع امكانات در سازمانی كه ۷۵ درصد تجارت جهانی را قاعده‌مند می‌كند، تاكید داشت. مقامات و دانشگاهی‌های هند، چینی‌ها و اروپایی‌ها بر چندجانبه‌گرایی با رهیافتی مساوات‌جویانه در مدیریت اقتصاد جهانی اصرار می‌ورزیدندMultilateralism) .)
امریكا به واسطه قدرت منحصر به فردی كه در میان كشورهای بزرگ و میانی جهان دارد، نوعی از چندجانبه‌گرایی را ترویج می‌دهد كه به طور طبیعی منافع بخش خصوصی و افزایش ثروت و برتری فناوری خود را حفظ كند. اقتصادهایی كه حجم ۳۶ تریلیون دلاری دارند، قاعدتا به دنبال چندجانبه‌گرایی هستند و امریكا با حدود ۲۶ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، جایگاه متفاوتی برای خود قائل است. رتبه‌بندی در جهان هم چنان بر اساس تولید ناخالص داخلی و سطح هزینه‌های R&D است.
امریكا از دوره قبلی ریاست‌جمهوری از سیاست جداسازی (Decoupling) استفاده می‌كرد ولی هم‌اكنون بیشتر بر اساس سیاست ریسك‌زدایی (De-risking) عمل می‌كند و حداقل در حوزه فناوری‌های پیچیده در تراشه‌ها و نیمه‌هادی‌ها، از خود محافظت می‌كند (Hedging) از مسائل غامض میان تبادل كالا / خدمات، فناوری و تولید این است كه چگونه بازارها باز نگه داشته شوند اما فناوری خاص كشورهای قدرتمند در زنجیره تولید محصور بماند.
جنگ تعرفه‌ها میان امریكا و چین این موضوع را چند بعدی كرده و حوزه سیاستگذاری را با چالش‌های بیشتری روبه‌رو كرده است. به عنوان مثال شركتِ Nippon ژاپن كه علاقه‌مند به خریداری شركت فولاد امریكا US Steel بود به واسطه بعضی فعالیت‌های این شركت در چین، تایید وزارت خزانه‌‌داری امریكا را كسب نكرد علی رغم اینكه ژاپن به عنوان یك متحد استراتژیك امریكا قصد خرید این شركت را داشت.
امریكایی‌ها نگران بودند كه چین از طریق این شركت ژاپنی به فناوری‌های جدید امریكایی دسترسی پیدا كند .از منظر دیگری، اخیرا وزارت دادگستری امریكا مانع از ادغام (Merging & Acquisition) دو شركت هواپیمایی JetBlue و Spirit شد زیرا در دادگاه توانست اثبات كند ادغام این دو شركت كه با رقم ۳.۸ میلیارد دلار توسطJetBlue قرار بود انجام شود به انحصار بازار و افزایش قیمت‌ها می‌انجامید. این نوع موارد حاكی از یك تم (Theme) ثابت در عموم جلسات اقتصادی داوس بود كه تا چه اندازه حكومت (State) بر جریان‌های اقتصادی و اجرای قانون مسلط است.
استانداردسازی حكومت در مدیریت اقتصادی، توصیه مشترك سیاستمداران، قانونگذاران و روسای سازمان‌های بین‌المللی بود. در اقتصاد جهانی آنقدر سهامداران و ذی‌نفعان (Stakeholders) فراوان شده‌اند كه فهم و ادراك متقابل و ایجاد اطمینان و اعتماد میان دولت، حكومت، عامه مردم، بانك‌ها، تولیدكنندگان و ارایه‌كنندگان خدمات در سیاستگذاری منطقی و اجرای قانون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده، به طوری كه تِم اجلاس داوس امسال، اعتمادسازی (Building Trust) بود.
این اعتماد در همكاری در شرایطی از برجستگی بیشتری حكایت می‌كند كه بدهی در جهان ۳۰۰ درصد تولید ناخالص جهانی است و بدون همكاری و هماهنگی، بسیاری از چالش‌ها قابلیت مدیریت نخواهند داشت. عموم اقتصاددانان و سازمان‌های بین‌المللی باور داشتند درسال ۲۰۲۴ جهان رشد بالاتری خواهد داشت.
یك علت افزایش جمعیت در آفریقا و آسیا است. در عین حال تقاضا برای مسافرت و حمل كالا نیز حاكی از بهبود وضعیت رشد است. فقط دو شركت هواپیمایی هندی ۷۵۰ هواپیما سفارش داده‌اند ( Air India & IndiGo) . ایرباس ۵۶۲۶ و بویینگ ۸۶۰۰ سفارش هواپیما در دستور كار خود دارند. در حال حاضر شركت‌های هواپیمایی ۲۷۴۰۰ هواپیمای مسافربری در اختیار دارند كه پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۳ به ۳۶۰۰۰ فروند هواپیما ارتقا پیدا كند.
دو شركت بزرگ جهانی حمل و نقل كالا (Maersk / Hapag-Llyod) كه روی هم رفته ۹۰۴ كشتی اقیانوس‌‌پیما دارند با همكاری‌های گسترده جدید و ادغام برنامه‌ها در پی آن هستند تا حمل كالا را ارزان‌تر و سریع‌تر انجام بدهند.
دور نگه داشتن اقتصاد از سیاست
در داووس ۲۰۲۴، در ۴۵۰ جلسه و میزگرد فقط در حدود ۱۰ جلسه به مسائل سیاسی، امنیتی، منطقه‌ای و ژئوپلیتیك پرداخته شد و عموما این اعتقاد وجود داشت كه به‌رغم بحران/ جنگ در سه منطقه جهان (تایوان، اوكراین و غزه) اقتصاد جهانی در حال پیشرفت است. حتی ناامنی‌های منطقه دریای سرخ و كانال سوئز باعث افزایش قیمت نفت نشده زیرا عرضه نفت از تقاضا بالاتر است و در كنار این بحران‌های امنیتی و ژئوپلیتیك، رشد و توسعه اقتصادی در حال تحقق است.
منطقه عربی خلیج فارس با صدها پروژه عمرانی و صندوق ارزی بالغ بر دو تریلیون دلار، یك منبع مهم سرمایه‌گذاری، كار مشترك و حتی رشد فناوری‌های جدید و Start-upها هستند. ۵ نخست‌وزیر منطقه آسه‌آن (ASEAN) باور داشتند كه به موازات رقابت‌های نظامی – امنیتی امریكا – چین در منطقه دریای چینِ جنوبی و پاسیفیك، اقتصاد همه كشورها در حال رشد است، بازارهای ASEAN مملو از كالاهای چینی است و سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه و چندجانبه بین آسیا، اروپا، كشورهای عربی خلیج فارس و اروپای غربی رو به گسترش است.
به عبارت دیگر، در جهانی زندگی می‌كنیم كه حكومت‌ها اجازه نمی‌دهند ریل رشد اقتصادی با ریل بحران‌های سیاسی – امنیتی تلاقی پیدا كند بلكه با دیپلماسی و حسن همجواری، خود را حتی‌المقدور از تنش‌ها و بحران‌ها دور نگه می‌دارند.
چند نكته پایانی
داووس ۲۰۲۴، مثلث هوش مصنوعی، رقابت و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بود. حدس این نویسنده از مشاهدات دور و نزدیك در راهروهای اجلاس این است كه طی ۵ روز، نزدیك به دو هزار ملاقات میان دولت‌ها و شركت‌های مختلف جهان، جهت بهره‌برداری از فرصت‌های سیاستگذاری و كار مشترك انجام گرفت.
همه در پی همكاری، تعامل، كاهش تنش‌ها، رفع سوءتفاهم‌ها و افزایش ثروت ملی بودند. نخست‌وزیر ویتنام می‌گفت در كشور او ضرب‌المثلی می‌گوید: اگر می‌خواهی تند بروی، تنها برو ولی اگر می‌خواهی به افق‌های دوردست برسی با هم و با دیگران حركت كن !
او تاكید كرد رشد و توسعه امری جمعی است و بدون تعامل و یادگیری با همسایه و غیرهمسایه، سعادت ملت‌ها به دست نمی‌آید. یكی از شگفتی‌های داووس این است كه پنج رییس بانك مركزی در میزگردی شركت می‌كنند و طی فقط ۴۵ دقیقه، پیچیده‌ترین، دقیق‌ترین، عمیق‌ترین، دوراندیشانه‌ترین واژگان، جمله‌بندی‌ها، فرمول‌بندی‌ها و تحلیل‌های خود را در حداقل زمان، بیان می‌كنند. با هم دیالوگ دارند. به هم گوش می‌كنند. از یكدیگر می‌آموزند. بر هم اثر می‌گذارند. از هم اثر می‌پذیرند. آنها تمركز ذهن دارند و به ۴۰ سال آینده می‌اندیشند.
مطالب مرتبط:
هیجان داووس برای سردمداران هوش مصنوعی
نقش بازرگانان در دیپلماسی اقتصادی؛ بازیگران کوچک در بازی بزرگ